Tin Nhật - Việt
Việt Nam trong mắt nhà đầu tư NhậtVốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ Nhật đã trở thành một động lực quan trọng cho sự tăng trưởng nhanh chóng của Việt Nam, khi Nhật luôn đứng ở tốp đầu trong số những nhà đầu tư nước ngoài vào dải đất hình chữ S. Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là nhà đầu tư Nhật nói riêng và nhà đầu tư nước ngoài nói chung tìm kiếm gì khi đổ vốn vào đây? Nói cách khác, điều gì ở Việt Nam đã hấp dẫn nhà đầu tư nước ngoài?
Về lý thuyết, câu trả lời chung chung sẽ có thể là rằng Việt Nam là một địa điểm thuận lợi để các nhà sản xuất Nhật thiết lập các cơ sở sản xuất mà sản phẩm của chúng được hướng cho xuất khẩu ra thế giới, và đặc biệt là ngược trở về Nhật. Tuy nhiên, trên thực tế có rất nhiều công ty Nhật hoạt động ở nhiều lĩnh vực khác nhau với những mục đích và chiến lược khác nhau, và câu trả lời trên không cho biết rõ có những yếu tố gì và đâu là yếu tố chính tạo ra sự hấp dẫn của Việt Nam như một điểm đến cho FDI của Nhật.
Như vậy, để trả lời được câu hỏi, có lẽ chúng ta chỉ còn cách dựa vào kết quả của những cuộc điều tra, khảo sát thực tế tại các doanh nghiệp Nhật. Nhà xuất bản Toyo Keizai (Kinh tế Đông Dương) là một trong số những tổ chức của Nhật hàng năm có xuất bản kết quả khảo sát các doanh nghiệp của họ qua các phiếu điều tra gửi đến các doanh nghiệp Nhật hoạt động tại hải ngoại, trong đó có Việt Nam.
Về kết quả thống kê câu trả lời yếu tố gì là quan trọng nhất hấp dẫn nhà đầu tư Nhật đến Việt Nam, có 42% số doanh nghiệp tham gia điều tra cho biết họ nhắm chủ yếu đến việc khai thác lực lượng lao động của Việt Nam, vốn có giá rẻ và có chất lượng (trình độ học vấn) tương đối cao. 36% số doanh nghiệp trong cuộc điều tra cho biết động cơ chính là phục vụ mạng lưới sản xuất toàn cầu. Chỉ có 14% số doanh nghiệp đặt mối quan tâm hàng đầu lên việc khai thác thị trường trong nước. Như vậy, 3 mục đích đầu tư chính này đã chiếm đến 92% số doanh nghiệp tham gia điều tra, chỉ còn lại 8% cho những mục tiêu khác. Một điều thú vị, nhưng có lẽ không mấy ngạc nhiên, là mục đích khai thác tài nguyên, nguyên vật liệu không phải là hòn nam châm đối với các doanh nghiệp Nhật tại Việt Nam.
Như vậy, chúng ta có thể kết luận rằng, các doanh nghiệp Nhật tìm đến Việt Nam chủ yếu bởi vì lực lượng lao động giá rẻ, và cũng là thế mạnh cạnh tranh lớn nhất của chúng ta. Họ cũng nhìn nhận Việt Nam như một địa điểm thuận lợi để phục vụ chuỗi sản xuất toàn cầu của mình. Điều này có lẽ do bởi vị trí địa lý của Việt Nam nằm gần các nền kinh tế năng động trong khu vực, cũng như việc mở cửa và hòa nhập ngày càng sâu của nền kinh tế Việt Nam vào nền kinh tế khu vực và thế giới. Kết hợp với thế mạnh của lực lượng lao động dồi dào giá rẻ, Việt Nam tỏ ra là địa điểm khá lý tưởng cho phân khúc gia công hàng hóa thâm dụng lao động, như lắp ráp và đóng gói, trong chuỗi sản xuất theo chiều dọc của các công ty đa quốc gia Nhật.
Việc chỉ có một tỷ trọng thấp các nhà đầu tư Nhật lựa chọn mục đích hàng đầu khi đầu tư vào Việt Nam là để khai thác thị trường trong nước đã cho thấy họ đã không mấy lạc quan về sức mua của người tiêu dùng Việt Nam, mặc dù mức thu nhập bình quân đầu người đã tăng mạnh hàng năm. Điều này cũng là dễ hiểu khi có ước tính chỉ khoảng 20% dân số các đô thị có thu nhập khoảng 2.300 USD/người trong năm 2008 (dựa trên số liệu điều tra thu nhập hộ gia đình năm 2004 của Tổng cục Thống kê và sau đó dùng phép ngoại suy để tính được mức thu nhập bình quân đầu người trong các năm gần đây).
Và cũng không như nhiều người nghĩ, nguồn tài nguyên của Việt Nam không tạo ra một sức hút đáng kể đối với nhà đầu tư Nhật, có lẽ tại vì nguồn tài nguyên của chúng ta thực ra không dồi dào và phong phú như những nước cung cấp truyền thống khác.
Có một điều quan trọng nhưng khá nhạy cảm mà các cuộc khảo sát của Toyo Keizai không đả động đến là chuyện các doanh nghiệp Nhật gần đây đã đặc biệt coi trọng vai trò của Việt Nam như là một Trung Quốc thứ hai, hoặc thậm chí là thế chỗ cho Trung Quốc. Lý do cho sự thay đổi lớn về quan niệm là rủi ro chính trị ở Trung Quốc đã tăng lên đáng kể với phong trào bài Nhật diễn ra trong một bộ phận dân chúng Trung Quốc trước những sự kiện gợi lại quá khứ đau thương của người dân nơi đây dưới thời đô hộ của phát xít Nhật.
Và cũng không kém phần quan trọng là lý do về an ninh, an toàn thực phẩm và hàng hóa tiêu dùng, được dấy lên mạnh mẽ trong một hai năm qua trước những vụ việc tai tiếng của thực phẩm và hàng hóa tiêu dùng chứa chất độc hại thậm chí gây chết nhiều người tiêu dùng ở Nhật. Đa phần người tiêu dùng Nhật hiện nay đặc biệt dị ứng với cụm từ “Made in China” trong các sản phẩm tiêu dùng như lương thực, thực phẩm, và thậm chí một số lớn những sản phẩm này đã bị tẩy chay sau khi có các vụ ngộ độc chết người, điển hình như vụ sủi cảo có chứa thuốc trừ sâu của Trung Quốc đã làm chết vài người Nhật gần đây. Trước sự tẩy chay này, những doanh nghiệp nhập khẩu của Nhật đặt hàng tại Trung Quốc hoặc những doanh nghiệp Nhật có cơ sở sản xuất tại đây buộc phải chuyển hoạt động sang một nước thứ hai ở gần đó và ít điều tiếng hơn, mà đích ngắm thường là Việt Nam hoặc Thái Lan.
Tuy đây chỉ là kết quả điều tra các doanh nghiệp Nhật, nhưng nó vẫn góp phần quan trọng trả lời cho câu hỏi tổng quát hơn rằng tại sao nhà đầu tư từ các nước khác muốn đầu tư vào Việt Nam. Nhật là một trong những nước đứng đầu trong danh sách FDI vào Việt Nam, bên cạnh những nước công nghiệp mới như Đài Loan, Hàn Quốc và Singapore. Những nước phát triển khác trong khối OECD chiếm một tỷ trọng lớn trong phần còn lại. Điều đáng nói là một phần lớn FDI có xuất xứ từ Nhật, các nước công nghiệp hóa mới và các nước OECD có một số điểm chung, như nhằm dời chuyển một số ngành công nghiệp, đặc biệt là những ngành “xế chiều”, “độc hại”, hay những ngành thâm dụng lao động sang các nước đang phát triển như Việt Nam. FDI thuộc loại này thường được coi như công cụ để tìm kiếm nguồn nhân công rẻ thay thế nguồn nhân công với chi phí đắt đỏ tại nước mẹ nhằm duy trì tính cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, cũng như việc “lách” những đạo luật hà khắc về bảo vệå môi trường tại các nước phát triển này.
Những ví dụ về các động cơ chung khác giữa các nhà đầu tư đến từ Nhật hay các nước tư bản khác có thể kể ra là việc bảo đảm nguồn năng lượng, nguyên vật liệu chiến lược, cũng như việc thâm nhập được vào thị trường sở tại mà không bị đánh thuế nhập khẩu cao.
Tuy nhiên, như kết quả cuộc khảo sát các doanh nghiệp Nhật cho thấy, điểm hấp dẫn nhất của Việt Nam trong con mắt nhà đầu tư nước ngoài nói chung có lẽ vẫn chỉ là nguồn nhân lực và vị trí địa lý của mình. Nhận thức rõ được thế mạnh và sự hấp dẫn của mình và tránh được những ngộ nhận, chúng ta sẽ có những giải pháp hữu hiệu để tăng cường thu hút nguồn FDI vào Việt Nam.
Ts. Phan Minh Ngọc Nguồn nguoidaibieu.com.vn
